بیماری مالاریا در ایالت فارس در دوره قاجار (1925-1789 م.)

زمینه و هدف: مالاریا یا تب نوبه بیماری که عامل آن تک‌سلولی به نام پلاسمودیوم و توسط پشه آنوفل به انسان منتقل می‌شود. مالاریا یکی از بیماری‌های بومی ایران بود و سالیانه 40-30 درصد مرگ ‌و میرها به این اختصاص داشت. بیماری در خراسان و مازندران و کرمان کانون‌های پراکنده‌ای را به وجود آورده بود، یکی از مناطقی که به آن کمتر پرداخته شده، منطقه ایالت فارس در جنوب ایران است. جغرافیای بیماری مالاریا از شیراز آغاز می‌شد، چنانکه هوای شهر شیراز در تابستان گرم و با عفونت همراه بود که این امر باعث بروز انواع بیماری‌هایی چون مالاریا می‌گردید، به گونه‌ای که مالاریا در این شهر بیداد می‌کرد. در دیگر نقاط فارس که به عنوان مناطقی که بیماری مالاریا شدت داشت، در شمال فارس از نقاطی که خرما در آنجا می‌رویید، شروع می‌شد و تا سواحل خلیج فارس ادامه می‌یافت و در نواحی جنوبی‌تر به‌ ویژه بندر بوشهر شدت آن زیادتر بود. در نواحی لار و لارستان حشرات انتقال‌دهنده بیماری، بسیار وجود داشتند. مواد و روش‌ها: ﺭﻭﺵ به کارگرفته‌شده در ﺍﻳﻦ ﭘﮋﻭﻫﺶ، ﺭﻭﺵ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﺍﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻲ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ (Historical Research) ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺗﺎﺭﻳﺦ‌ﻧﮕﺎﺭﺍﻧﻪ ﻭ ﺷﻴﻮﻩﺍﻱ روایی ﻛﻪ ﺩﺭ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺮﺳﻮﻡ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪ ﺑﺮﺭﺳﻲ بیماری مالاریا در فارس در دوره قاجار دارد. یافته‌ها: مالاریا از جمله مهم‌ترین بیماری‌های شایع در ایالت فارس در دوره قاجار بوده است و تلفات بسیاری نیز به بار می‌آورد. در این مقاله جنبه‌های گوناگون این بیماری را به کمک منابع تاریخی، روزنامه‌ها و اسناد مورد بررسی قرار می‌گیرد. ملاحظات اخلاقی: کمیته اخلاقی گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دکتر علی شریعتی از دانشگاه فردوسی این مطالعه را تایید کرد. نتیجه‌گیری: در این مقاله با بررسی بیماری مالاریا در مکان جغرافیای ایالت فارس و در دوره قاجار (1925-1789 م.) می‌پردازیم. ابتدا اهمیت آسیب‌شناسی تاریخ بیماری مالاریا در ایران مورد بررسی قرار گرفت و سپس به بررسی نقش شیوع بیماری مالاریا به عنوان عاملی که سبب تلفات انسانی در منطقه جنوب ایران و ایالت فارس بوده را مورد بررسی و تحلیل قرار دادیم.

Background and Aim: Malaria is a disease caused by single-celled microorganisms of Plasmodium group and is transmitted to humans by a female Anopheles mosquito. Malaria was a disease native to Iran and accounted for 30-40% of annual casualties. The disease had spread to Khorasan, Mazandaran, and Kerman in a dispersed manner. Fars region which is located in the southern Iran is an area that is not addressed well enough on this matter. Geographical spread of malaria began from Shiraz, as the weather in Shiraz was hot and infected in the summer, causing a variety of diseases such as malaria that used to be rampant in this city. Other parts of Fars where malaria was most prevalent included a vast area from lands in the northern Fars, where dates grew, to the shores of the Persian Gulf, and this disease was more prevalent in the southern parts, especially in Bandar Bushehr [Bushehr Port]. There were many diseasecarrying insects in Lar and Larestan. Materials and Methods: This historical research is carried out as a desk study and studies malaria in Fars during Qajar era with a histographic perspective through a narrative method, which is specific to natural sciences. Findings: Malaria was one of the most common diseases in Fars province during the Qajar period and caused many casualties. In this article, various aspects of this disease are examined with the help of historical sources, newspapers and documents. Ethical Considerations: The Ethical Committee of Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Dr.Ali Shariati of Ferdowsi University approved the study. Conclusion: This paper addresses malaria in Fars during Qajar era (1789- 1925). It initially emphasizes on pathological importance of malaria history in Iran and then analyzes the role of malaria outbreak as a factor causing human casualties in the southern Iran and Fars.

ایران ، شیراز ، فارس ، دوره قاجار ، بیماری مالاریا ، تب نوبه

Shiraz ، Qajar era ، Fars ، Malaria ، Nubia Fever ، Iran