کارکردهای روان‌شناختی توبه بر اساس منابع اسلامی

یکی از اهداف اساسی علوم روان‌شناختی و ادیان آسمانی تحول و دگرگونی انسان‌ها است. «توبه» مهم‌ترین و پرکاربردترین واژه‌ای است که در قرآن کریم گویای ضرورت بازسازی و دگرگونی انسان است. بر اساس آیات قرآن و سخنان پیشوایان دین، «توبه» دو کاربرد معنایی اساسی دارد: 1. توبه به معنای «روی‌آوری بنیادین به خدا (ایمان‌آوری)» که واژه‌هایی مانند «تَوَلّی» و «اِعراض» در برابر آن قرار می‌گیرد و در این صورت معادل «روی‌گردانی بنیادین از خدا» می‌شود؛ 2. توبه به معنای «روی‌آوری به خدا از خطا و گناه خاص» که در این صورت تعابیری مانند «اصرار بر گناه» در برابر آن قرار می‌گیرد. بر اساس کاربردهای معنایی توبه، دست‌کم چهار کارکرد روان‌شناختی را برای توبه می‌توان در نظر گرفت: 1. «ایجاد و ارتقاء معنای زندگی»، 2. «کاهش کشمکش‌ها و تعارضات روانی - معنوی»، 3. «افزایش سلامت روانی» و ۴. «ارتقاء رشد توحیدی». این کارکردها را می‌توان در الگویی سلسله‌مراتبی قرار داد، به‌گونه‌ای که کاهش کشمکش‌ها و تعارضات روانی - معنوی در سطح پایین، افزایش سلامت روانی و ایجاد و ارتقاء معنای زندگی در سطوح میانی و ارتقاء رشد توحیدی در بالاترین سطح این سلسله‌مراتب قرار گیرد.

One of major goals of psychological sciences and celestial religions is development and transformation of people. “Repentance” is the most important and useful word in the Holy Quran that refer to the necessity of restructuring and transformation of human. According to Quranic verses and sayings of religious figures, repentance has two major meanings: 1) “repentance” as basic approaching to God (come to belief). In this sense, it is opposed to words such as “Tavalli” and “Eraz” that correspond to basic avoidance from God. 2) “repentance” as approaching to God from mistake and specific sins. In this sense, it corresponds to such phrases such as “insisting on sin”. Based on semantic functions of repentance, we could consider at least four psychological functions for repentance: a) “making and improving the meaning of life”, b) “reducing psycho-spiritual struggles and conflicts”, c) “increased mental health”, and d) “increased divinity development”. We could place these functions into a hierarchical model, in which reduced psycho-spiritual struggles and conflicts are at low level, increased mental health and making and improving meaning are at the middle level, and increased divinity development is at the top.

براي نمونه ، مباحثي همچون يادگيري، رشـد و تحـول ، نگرش هـا و متقاعدسازي ، انگيزش ، مشاوره و روان درماني که از مسائل بنيادي روان شناسي اند، مسـئله تغييـر و بازسازي انسان را نشانه رفته اند و ميکوشند ماهيت اين دگرگوني و عوامل تسهيل گر و بازدارنـده آن را بازشناسند و مبادي و فنون فرآيند تغيير ساحت هاي مختلف وجود انسـان را صـورت بنـدي کننـد (پالوتزين ١، ۲۰۰۵). نکته اساسي دوم در باب معناي توبه اين است که در آيـات قـرآن و روايـات معصـومان ، دو واژه «تولي » و «اصرار»، نقطه هاي مقابل «توبه » در نظر گرفته شده اند. اما دسته اي ديگر از آيات ، مانند آيه ١۳۵ سوره آل عمران ، بـر ويژگـي انديشـناکي پرهيزگـاران در زمان ارتکاب گناه و استغفار و رويگرداني از گناه اشاره دارد و ميفرمايد: والذين إذا فعلوا فاحش-ة أو ظلموا أنفسهم ذکروا الله فاستغفروا ل-ذنوبهم و اصرارنکردن آن ها بـر ارتکـاب کـار زشـت را کـه نقطـه مقابل توبه و استغفار است ، متذکر ميشود: و لم يصروا علي ما فعلوا و هم يعلم-ون . بـا کنار هم نهادن اين دو آيه قرآن مي توان نتيجه گرفت که يکي از راه هاي مهمي کـه ديـن اسـلام بـراي مقابله با استرس ها و رهايي از زندگي پرفشار و استرس پيشنهاد ميکند «توبـه کـردن »، يـا بـه زبـان روان شناختي، «معناسازي» است . ), Handbook of the Psychology of Religion & Spirituality, New York: The Guilford Press, pp. ), Handbook of the Psychology of Religion & Spirituality, New York: The Guilford Press, pp. ), Handbook of the Psychology of Religion & Spirituality, New York: The Guilford Press, pp. ), Handbook of the Psychology of Religion & Spirituality, New York: The Guilford Press, pp.

توبه ، سلامت روانی ، معنای زندگی ، تعارضات و کشمکش‌های روانی - معنوی ، رشد توحیدی

and struggles mental health ، psycho-spiritual conflicts ، repentance ، meaning of life